Хамгийн гэрэл гэгээтэй, томоохон бүтээн байгуулалт нь. “Хоёр талдаа харилцан ашигтай байхаар менежментийн гэрээгээ байгуулах хэрэгтэй. Ирэх жилийн долоодугаар сарын 11-ний өдөр буюу Үндэсний их баяр наадмаар шинэ нисэх буудал ашиглалтад ороосой гэж хүсэж байна. Энэ өдөр Япон, Монголын хооронд түүхт өдөр болно” гэдгийг Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх өнгөрсөн онд очихдоо тодотгосон. Харин Япон улсаас Монгол Улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн Эрхт Элчин сайд М.Такаока "Шинэ нисэхийн 40 орчим байгууламж ашиглалтад орно. Олон улсын стандартад нийцсэн нисэх буудал болсон тул зөв, сайн ашиглах хэрэгтэй. Аюулгүй байдлын асуудлыг сайн хангавал найдвартай үйл ажиллагаа явуулах юм. Монгол талаас гаргах хөрөнгийг шийдэж, шинэ нисэхийн менежментийг явуулахад хамтран ажиллах хэрэгтэй байна" гэдгийг Засгийн газрын тэргүүнд уламжилсан. Тэгэхээр Японы талаас тавьж байгаа холбогдох шаардлагыг Засгийн газраас бүрдүүлээд өгчихвөл монголчууд ирэх долдугаар сард олон улсын шинэ нисэх буудалтай болох нь.

Хөшигийн хөндийн онгоцны буудлын нисэхийн зурвас нь 3.6 км урт, дөрвөн метр өргөн, 38 см зузаантай. Хамгийн том давуу тал нь хоёр талаас бууж, хөөрөх боломжтой. Нисэх буудал зургаан хүзүүвчтэй, нэгэн зэрэг найман хөлөгт үйлчлэх чадамжтай, цагт 1,500 зорчигч хүлээн авах хүчин чадалтай юм. Мөн 70-100 мянган хүнтэй хот сууринг дулаанаар бүрэн хангах хэмжээний тус бүр нь 14 мВт-ын хүчин чадалтай гурван зуух бүхий дэд цахилгаан станц, хоногт 800 шоо метр цэвэр болон бохир ус цэвэрлэх байгууламжийг бариад байна. Нисэх онгоцны буудлыг түшиглэн Монгол Улсын анхны 32.2 км хурдны замыг барьсан нь онцлох бүтээн байгуулалтын нэг юм.

У.Хүрэлсүх Ерөнхий сайд болж танхимаа бүрдүүлснийхээ дараа Барилга, хот байгуулалтын сайд Х.Баделханд нэгэн үүргийг өгсөн байдаг. Тэрээр “Төв цэвэрлэх байгууламжийг шинээр барьж байгуулах ажлыг Х.Баделхан сайд та толгойгоороо хариуцна шүү. Гэртээ орох бүрт гэрээс чинь өмхий үнэртээд байдаг бол яах вэ? Албан тушаалтнууд өөриймсөг сэтгэлээр ажилдаа хандах цаг болсон” хэмээн мэдэгдсэн.

Харин “Мянганы сорилтын корпорацад ямар технологиор барихаар болсон талаараа танилцуулж, зөвлөгөө авснаар эцсийн дүн гарна. Энэ долоо хоногт дүгнээд ирэх хоёр, гуравдугаар сард цэвэрлэх байгууламжийн ажил эхэлнэ” гэдгийг Х.Баделхан сайд өнгөрсөн оны арванхоёрдугаар сард хэлсэн юм. Тэгэхээр зундаа утаанаас илүүтэй нийслэлчүүдийг бухимдуулдаг төв цэвэрлэх байгууламжийг шинээр барих бүтээн байгуулалтын ажил удахгүй эхлэх нь. Хятадын Гадаад хэргийн сайд Ван И Монголд хийсэн айлчлалынхаа үеэр зүгээр ч нэг шинэ цэвэрлэх байгууламжийн шав тавих ёслолд оролцож, тууз хайчлаагүй нь лав.

Нөгөөтэйгүүр, хариуцлагын асуудлыг хөндөж, хэн бүхний толгойг илээд байхгүй гэдгээ илэрхийлэх болсон Ерөнхий сайд танхимынхаа гишүүнийхээ амыг асуух нь мэдээж. Тэр үед ямар нэгэн ажил эхлээгүй бол “толгой”-гоороо хариуцах үүрэг хүлээсэн Х.Баделхан У.Хүрэлсүхийн хариуцлагын сэлмэнд өртөж таарна.

1.6 жилийн дотор барьж 2020 он гэхэд ашиглалтанд орох юм. Хуучнаасаа 2.5 дахин их нэмэгдүүлсэн хүчин чадалтай энэхүү үйлдвэр нь Монголын цаг агаарт тохирсон, лагаа өөрөө бүрэн боловсруулж цэвэрлэн метан хий гаргах, түүнийгээ үйлдвэр өөрийн эрчим хүчээ гарган авах, мөн цэвэрлэсэн усаа олон улсын стандартад нийцсэн технологиор өөрөө бүрэн цэвэршүүлдэг байгаль орчинд ээлтэй, экологийн шийдэл бүхий иж бүрэн орчин үеийн цогцолбор үйлдвэр юм.

Үе үеийн Засгийн газар, нийслэлийн удирдлагууд эхлүүлэх гээд чаддаггүй, хөрөнгө санхүүжилт олдоггүй нэг төсөл явж ирсэн нь Налайхын зам байв. Харин Засгийн газрын ээлжит хуралдаанаар “Гачууртын уулзвараас Налайх-Чойрын уулзвар хүртэлх 20.9 км авто зам барих төсөл”-ийг хэрэгжүүлж арваннэгдүгээр сар гэхэд ашиглалтад оруулахыг холбогдох албаныханд үүрэг болгосон юм.

Ингэхдээ төслийн гүйцэтгэгч “Синохайдро Корпорэйшн Лимитэд” компанитай арилжааны гэрээг яаралтай шинэчлэх, үүний дараа төслийн тусгайлсан зээлийн хэлэлцээрийг БНХАУ-ын “Экспорт-Импорт” банктай нэн даруй байгуулахыг холбогдох сайд нарт даалгасан юм.

Налайхын замын өргөтгөл, шинэчлэлийн ажлын бэлтгэлийг өвлийн улиралд бүрэн хийх, барилгын ажлыг дөрөвдүгээр сард эхэлж, арваннэгдүгээр сард ашиглалтад оруулахыг үүрэг болголоо. Хугацаа богино учир 20.9 км замыг дөрөв хувааж нэг зэрэг тавьж эхлэхээр төлөвлөөд байна.

Барилгын ажил эхлэхээс өмнө замын трасст орсон цахилгааны шугам, гэрэлтүүлэг, холбооны кабель, цэвэр, бохир усны инженерийн шугам сүлжээг зөөх, шилжүүлэх, хүчитгэх, хамгаалах, иргэдэд мэдээлэх, тэмдэг, тэмдэглэгээ байршуулах зэргийг хийж дуусгах юм.

Хотын захиргаа 2017 оны есдүгээр сард газрыг бүрэн чөлөөлсөн байна. Иргэн, аж ахуйн нэгжүүдийн зөвшөөрөлтэй 82, зөвшөөрөлгүй 38, зар сурталчилгааны 60 самбар, нийт 180 обьектыг чөлөөлж, нөхөх олговорт нэг тэрбум гаруй төгрөг өгчээ.

Зам ашиглалтад орох хүртэл замын хойд талын шороон хэсгээр түр зам гаргаж, Налайх, Хонгор, Баянзүрхийн товчоо орчмын оршин суугчид болон нийтийн тээврийг хөдөлгөөнийг нэвтрүүлнэ. Мөн Улаанбаатар хотоос зүүн болон өмнө зүг явах, хот руу орох, дайран өнгөрөх тээврийн хэрэгслийг Төв аймгаар дамжин өнгөрүүлэхээр болжээ. Налайхын зам нь Улаанбаатар хотыг зүүн болон өмнө бүсийн аймгууд, Налайх, Багануур, Багахангай дүүрэг, Тэрэлж-Горхийн аялал жуулчлалын бүстэй холбодог гол гарц зам юм. Энэ замыг 1959 онд ашиглалтад оруулснаас хойш их засвар, шинэчлэл хийгээгүй учир чанар нь муудсан. Мөн ачаалал эрс нэмэгдсэнээс байнга осол гарч эрдэнэт хүний амь нас үрэгдэн, эд материалын хохирол учирч байна.

Эрчим хүчний яам, Оюу Толгой компани хооронд байгуулж, Тавантолгойн ордыг түшиглэн барих цахилгаан станцыг барьж ашиглалтад оруулахаар болов. Дэлхийн хэмжээний томоохон нөөц бүхий Оюу Толгойн ордод үйл ажиллагаа явуулдаг эл компани Монголд үйл ажиллагаа явуулдаг ч дотоодоос эрчим хүч авдаггүй. Харин Өвөрмонголын Эрчим хүчний корпорациас жилдээ 100 гаруй мВт-ын цахилгаан эрчим хүчийг импортоор авсаар өнөөг хүрч буй юм. Энэ нь Монголоос найдвартай, холбогдох нөхцөл шаардлагыг хангасан цахилгаан авна гэсэн тэдний шаардлагатай холбоотой.  

Манай улсын хэрэглээний 20 хувьтай тэнцэх цахилгааныг тэд урд хөршөөс авдаг гэсэн үг. 100 гаруй мВт эрчим хүч гэдэг нь 160-170 орчим сая ам.доллар. Ойролцоогоор 450 гаруй тэрбум төгрөг. Дотооддоо цахилгааны шинэ эх үүсвэргүйн улмаас жил бүр бид ийм хэмжээний мөнгийг сул алддаг хэрэг.

Харин хоёр тал гэрээ байгуулснаар 2019 оноос Оюу Толгойн эрчим хүчний хангамжийн тодорхой хэсгийг, 2023 оноос 100 хувь дотоодоосоо хангаж эхлэхээр болж байна. Төдий хэмжээний валютыг дотооддоо шингээж, төсөвт төвлөрүүлнэ гэсэн үг. Рио Тинто групп ч хөрөнгө оруулалтын гэрээгээр хүлээсэн үүргээ биелүүлэх учиртай. Тус гэрээнд Оюу Толгойн цахилгаан эрчим хүчийг дотоодоосоо хангах шийдлийн зарчим, төслийн ерөнхий дизайн, талуудын үүрэг болно 300 мВт-ын хүчин чадал бүхий цахилгаан станыг барих асуудлыг тусгасан юм.

Ийнхүү Оюу Толгой компанийн оролцоотойгоор Тавантолгойг түшиглэсэн 300 мВт-ын цахилгаан станц барих ажил энэ жилээс эхэлж байна. Компанийн гүйцэтгэх захирал Армандо Торресийн онцолсноор цахилгаан станц барих ажилд 1-1.5 тэрбум ам.долларыг зарцуулах тооцоо гарчээ. Гэхдээ энэ нь гэрээг байгуулах өмнөх ширээний ард өрнөсөн яриа учраас албан ёсны тоо биш гэдгийг энд тодотгох хэрэгтэй. Хамгийн гол нь, улстөрчдийн популизм, Засгийн газрын эргэж буцсан шийдвэрээс эхлээд энэ гэрээг тойрсон элдэв гацаа бий болчихгүй л бол 2020 оны нэгдүгээр улиралд бүтээн байгуулалтын ажлыг эхлүүлж, 2023 оны зургадугаар сарын 30-нд Монгол Улсад сүүлийн 30 жилийн хугацаанд бариагүй эрчим хүчний шинэ эх үүсвэртэй болох юм.

-Цахилгаан станцыг барих, хөрөнгө босгох зарчмыг 2019 оны гуравдугаар сарын 1-нд хамтарч эцсийн шийдвэрийг гаргана.

-Цахилгаан станцыг Оюу Толгой компани ажиллуулах бөгөөд дорж хаяж 51 хувийг эзэмших гэнэ.

-Өдгөө хэрэгжиж буй Оюу Толгойн төслийг санхүүжүүлэх төлөвлөгөөний хүрээнд гуравдагч талын хөрөнгөөр санхүүжилтийг босгохоор төлөвлөжээ.

-Тавантолгой нь Оюутолгойгоос 134 км зайтай оршдог.

2018 оны дөрөвдүгээр сарын 15-наас Үндэсний соёл амралтын хүрээлэнгийн зүүн талын авто замыг хааж, Замын цагдаагийн ойролцоо гүүрэн гарц барихаар төлөвлөсөн нь жолооч нарын бухимдлыг багагүй төрүүлсэн. БНХАУ-ын хөнгөлөлттэй зээлийн хүрээнд Замын цагдаагийн урд талд гүүрэн гарцыг бүтээн байгуулснаар төмөр зам, авто машинтай нэг төвшинд огтлолцдог хөдөлгөөний аюулгүй байдал хангагдах юм. Мөн замын хөдөлгөөний нэвтрэх чадвар сайжирч, тэр хэрээр ачаалал буурахаар тооцжээ.

 

Гэрээ ёсоор гүүрэн гарцыг энэ оны есдүгээр сарын 30-нд хүлээлгэн өгөх юм.