Татварын багц хууль ирэх оны нэгдүгээр сарын 1-ний өдрөөс хэрэгжинэ. Ингэснээр бүхэлдээ шинэ систем манай улсад үйлчилж эхэлнэ гэсэн үг. Иргэн, аж ахуйн нэгж дор бүрнээ ирэх сарын сүүлийн цалингаасаа татварын хувь, хэмжээ хэрхэн өөрчлөгдсөн болохыг хэтэвчээрээ мэдэрнэ. Эдийн засаг, бизнесийн орчныг дэмжих шинэчлэл хэмээн үүнийг албаныхан ихэд онцлох боловч үр шимийг нь хүртэх учиртай хувийн хэвшлийнхэн сэтгэл гонсгор байна. Үг, өгүүлбэр нь салаа утгатай, ойлгомжгүй гэгдэх татварын хууль энэ удаа илүү энгийн хялбар болсныг Татварын ерөнхий газар мэдээлж байгаа. Гэтэл бизнес эрхлэгчид тэдний өгч буй мэдээлэлд ихээхэн эргэлзсэн, үл итгэсэн янзтай сууна. Товчхондоо, хардах маягтай. Татварын шинэчлэл эхэлсэн цагаасаа л шүүмжлэл дагуулсан. Өнгөрсөн хугацаанд багц хуулиа сурталчлах аяныг татварынхан зохион байгуулж, иргэд, аж ахуйн нэгж рүү чиглэсэн цөөнгүй хэлэлцүүлэг болж өнгөрлөө. Энэ үеэр тодорхой бус заалтыг цэгцэлсэн талаар албаныхан танилцуулж, гарсан гол, гол өөрчлөлт, шинэ, хуучин ялгааг тайлбарлаж байсан. Гэвч татварын шинэчлэл тал талын дэмжлэг авахад ихээхэн хүнд байна. Эрх баригч нам 2016 оны сонгуулийн мөрийн хөтөлбөрөө татварын хувь хэмжээг нэмэхгүй гэж зарласан. Гэвч эрх мэдлийн сэнтийд хүрсэн хойноо тэд хэлсэндээ хүрээгүйд ажил олгогчид ууртай байна. Төсвийн түүхэнд байгаагүй өндөр зардлагатай ирэх оны төсвийн орлогыг бүрдүүлэх тулгуур гурван баганын нэг нь татварын шинэчлэл болж буй. 11.7 их наяд төгрөг олж байж Засгийн газар өөрсдийн боловсруулсан төсвийн хөрөнгө оруулалтаа бодит ажил болгох учиртай. Хэдий тийм боловч татварын багц хуулийн шинэчлэл нийгмийн эсэргүүцэлтэй тулгарсаар. Хэрэгжээгүй атлаа олон нийтийн бухимдлын шалтгаан болж буй шинэчлэл хэрэгжсэн цагаасаа эхлэн ямар асуудал тарих нь анхаарал татна. Бизнес эрхлэгчдийн нэгдмэл дуу хоолой болдог Монголын үндэсний худалдаа, аж үйлдвэрийн танхим, Монголын бизнесийн зөвлөл татварын ачаалал, дарамт хэтэрхий өндөр байгааг шүүмжилж, өөрсдийн байр сууриа ч ширүүхэн илэрхийлж эхэлсэн. Тэгвэл манай улсад татварын орлогыг өсгөх өөр олон боломж байна. Урьд өмнө огтхон ч ашиглаж байгаагүй хэд хэдэн хуулийг нэвтрүүлснээр байгаагаа хувь хэмжээгээр нь өсгөх бус тодорхой түвшинд тогтвортой хадгалах гарц байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, байхгүй байгаа татварыг нэвтрүүлэх нь илүү оновчтойг баялаг бүтээгчид өөрсдөө хэлж буй. Тодруулбал, Өв залгамжлал болон Тансаг хэрэглээний татварыг хэрэгжүүлснээр баялгийн хуваарилалт шударга явагдаж, далд эдийн засаг ил болох боломжтойг судлаачид хэлдэг. Тэрчлэн энэ төрлийн татвартай улсад авлигын хэмжээ буурдаг байна. Дэлхий нийтээр дээрх хоёр төрлийн татварыг хамгийн өргөн ашиглаж буй. 1990 оны зах зээлийн шилжилтийн үед бий болсон өрхийн бизнесүүд өнөөдөр үндэсний хэмжээний монополь компани болтлоо тэлж, үйл ажиллагаа нь олон салбарт шилжсэн. Тухайн үед дөнгөж компани байгуулж явсан залуу захирлууд өнөөдөр үр хүүхэддээ компаниа өвлүүлэх хэмжээнд зарим нь ирсэн байна. Сүүлийн үед Монголд өв залгамжлал хамгийн эрчимтэй өрнөж, компаниуд шинэ захирлаар удирдуулах болсон. Мөн тансаг хэрэглээ нийгмийн чинээлэг хэсэгт хамгийн өндөр байр суурь эзлэх төдийгүй тэдний үнэмлэмжийн нэг хэсэг болон хэвшиж байна. Үндэсний статистикийн хорооны мэдээлснээр, хүн амын нийт хэрэглээнд хамгийн ядуу бүлгийн хүн амын хэрэглээ улсын хэмжээнд энэ оны гуравдугаар улиралд 7.9 хувийг, хамгийн чинээлэг бүлгийн хүн амын хэрэглээ 39.8 хувийг эзэлж байна. Энэ нь хүн амын хамгийн чинээлэг 20 хувийнхны хэрэглээний дундаж хэмжээ хамгийн ядуу 20 хувийнхнаас тав дахин их байгааг эндээс харж болох юм. 2013 онд Сангийн яамнаас боловсруулсан Татварын багц хуулийн төсөлд өв залгамжлагчдаас татвар авах тухай заалт орж байсан ч уг төслийг хэлэлцэх явцад орхигдсон. Манай улсад ийм төрлийн татварын зохицуулалт байхгүй.

Б.Баяртогтох

ЗГМ