Хүн төрөлхтөн бий болсон цагаасаа маш олон зовлон бэрхшээлийг туулж өдийг хүрсэн. Нийтийг хамарсан дайн самуун, өвчин тахал, байгалийн гамшигт үзэгдлээс болж хэдэн зуун мянгаараа, сая саяараа хиарч байсан түүх бий. Гэсэн ч энэ бүх гай зовлонг давж гарахын тулд хүн төрөлхтөн улам ихийг сурч, илүү ихийг хийж байснаараа өнөөгийн түвшинд хүрч чаджээ. Өөрөөр хэлбэл, аймшигт цар тахал, дайн байлдааны хор уршиг өгүүлшгүй их боловч үүний дараа шинэ, шинэ соёл дэлгэрч, шинжлэх ухаан улам л хөгжсөн байдаг. 60 гаруй сая хүний амийг авч одсон дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа л гэхэд цөмийн шинжлэх ухаан, сансар судлал, харилцаа холбооны салбар гэх мэт шинжлэх ухаан шинэ шатанд хөгжих эхлэлийг тавьжээ. Дэлхийн нэгдүгээр дайны дараа л гэхэд пулемёт, миномет болоод усанд шумбагч хөлөг онгоц, зэрэг байлдааны үйл ажиллагаанд урьд өмнө ашиглаж байгаагүй зэвсэг техник гарч ирээд зогсохгүй, цэргийн нисэх хүчний хөгжлийн эхлэл тавигдаж, тагнан турших болон сөнөөгч, бөмбөгдөгч онгоцны төрөл ангиуд үүсэн хөгжсөн байдаг. Харин дэлхийн нэгдүгээр дайны төгсгөл хавьцаа гарсан Испани ханиад дэлхийн 50-100 сая хүний амийг авч одсоноороо хүн төрөлхтний түүхэнд хамгийн их үхэл дагуулсан аймшигт халдвар хэмээн тэмдэглэгджээ. Энэ хөнөөлт өвчний талаар анх мэдээлэл түгээгээгүй дарсан нь олон сая хүнд халдах нөхцөлийг бүрдүүлсэн гэдэг. Мөн дэлхийн дайн ч нөлөөлсөн нь тодорхой. Олон зуун саяар нь хүнээ алдсаны дараа л Европ даяараа “Хичнээн хэцүү байсан ч ард түмнээсээ үнэнийг нуухгүй байх” хэрэгтэй гэдэгт санал нэгдсэн байна. Энэ үзэл баримтлалыг өдгөө соёлт хүмүүс мөрдлөг болгосоор байна.

Өнөөдөр дэлхийн улсуудад аюул болоод буй коронавирусээр олон мянган хүн эндээд байгаа ч хүн төрөлхтөнд бас нэгэн шинэ соёл хэвшүүлж, шинэ нээлтүүд гарч ирж байна. Хамгийн ойрын жишээ бол коронавирусийг анх гурав хоногт шинжилж тогтоож байсан бол өдгөө таван минутын дотор оношилж чадаж байна. Энэ нь анагаахын шинжлэх ухааны оношилгооны салбар хэрхэн хурдан хөгжиж, шинэ шинэ бүтээгдэхүүн шил даран гаргаж байгаагийн жишээ. Цаашид үүнээс ч илүү хурдан, хялбар оношилгоо эмчилгээний арга, хэрэгслүүд гарах нь дамжиггүй. Өнөөдөр Бээжингийн томхон дэлгүүр, үйлчилгээний төвүүд орж гарч байгаа үйлчлүүлэгчдийнхээ халууныг алсын зайнаас хэмжиж том дэлгэцээр харуулж байна. Халуунтай хүн байвал нэг алхам гишгүүлэхгүй мэдэх боломжтой гэсэн үг.

Монголчууд бид ч шинэ дадал, хэвшилтэй болоод, хэзээний ийм байсан мэт амьдарч байгаа. Бид гараа хэрхэн угаахыг шинэ түвшинд сурч байна. Мөн маск зүүх, нус цэрээ ил хаяхгүй, онц шаардлагагүй бол олноороо бөөгнөрөхгүй байх, ариун цэвэрч, шинэ хэв маягт бүгдээрээ л дасан зохицож эхэллээ. Яг энэ маягаараа хэвшил тогтоовол элдэв халдарт өвчин гарах магадлал буурдгийг бүгдээрээ харж байна. Өвөл, хаврын улиралд эмнэлгийн коридорт хүртэл багталцахгүй чихэлдэж, эмчлүүлдэг хүүхэд, хөгшид одоо алга. Он гараад коронагаас өөр нийтийг хамарсан өвчин гарсангүй. Өдөр тутмын амьдралдаа энэ бүхнийг хэвшил болоод дадвал бид элдэв маяггүй энгийн сайхан амьдарч чадах юм байна. Манай сонинд өгсөн судлаачийн ярианаас харахад өмнө нь 27-37 насны нэг, хоёр хүүхэдтэй гэр бүл долоо хоногт их сайндаа гурван удаа хоолны ширээний ард бөөнөөрөө суух боломжтой байж. Замын түгжрэл, гадуур хооллолт, хүүхдээ цэцэрлэг, аав ээжийнхээсээ авах хугацаа зэрэгт гэр бүлийн хамтдаа байх цагийн дийлэнх нь зарцуулагддаг байв. Харин одоо сургууль, цэцэрлэг ажиллахгүй, бага насны хүүхэдтэй ээжүүд гэртээ байгаа, ихэнх байгууллага онлайнаар ажиллаж эхэлсэн зэргээс болоод гэр бүлийн хамтдаа байх цаг нэмэгдэж, ядаж л орой бүр хамтдаа ярилцаж, хооллодог болсон гэж байгаа. Ингэснээр гэр бүлд эерэг дулаан уур амьсгал бүрдэж байна гэх.

Хүмүүсийн худалдан авалтад ч эерэг нөлөөлөл гарч байна. Дэлгүүрт ороод зөвхөн хэрэгтэй зүйлээ авдаг, эрүүл мэндийн дайсан гэгддэг хийжүүлсэн ундаа, чихэр, чипснээс татгалзаж эхэлжээ. Учир нь корона тусахгүй байхын тулд хүний дархлаа сайн байх ёстой. Дархлаа дэмжих эрүүл хүнсийг л гэрийн эзэгтэй нар сонгож байна.

Урьд жилүүдийн Цагаан сарын нүсэр золголт, дээл хувцас, өргөн хэсэлт ямар их мөнгө үрж, яаж ядраадаг байсныг одоо нийтээрээ ярьж байна. Цагаан сарыг өнөө жилийнх шиг тэмдэглэвэл их зүгээр юм гэж нийтээрээ л шагшиж байна. 2018 оны байдлаар манай 895.1 мянган өрхийн 64.0 хувь буюу 572.6 мянган өрх Цагаан сарын баярыг өргөн дэлгэр тэмдэглэдэг байжээ. Судалгаагаар нэг өрхөөс дунджаар Цагаан сард 1.5 сая төгрөгийн зардал гаргадаг. Тавгийн идээ болон гарын бэлэгт улсын хэмжээнд 845.1 тэрбум төгрөгийн зардал гардаг. Харин бэлгийн 80.0 орчим хувийг импортын бүтээгдэхүүн зочиндоо бэлэглэж байгаа нь Монгол Улс Цагаан сарын баярт зориулж дунджаар 357.3 тэрбум төгрөг гадагш гаргадаг гэсэн тооцоо байна. Тэгвэл бид энэ жил гадагшаа ийм их мөнгө цутгасангүй. Гэхдээ л Цагаан сараа цомхон, тун дажгүй тэмдэглэчихсэн.

Мөн Эмэгтэйчүүдийн баяр, Цэргийн баяраас эхлээд хэн нэгнийхээ төрсөн өдрийг хүртэл хөөрч цэнгэлгүй, даруухан тэмдэглэж болдог гэдгийг мэдэж авлаа. Утга учиргүй олон хурал, семинар, үр дүн муутай хувийн болон ажил хэргийн уулзалтуудгүй бид амьдарч болоод л байна. Баасан гаригийн их архидалт, караоке дахь уулт байхгүй байсан ч амьдарч болж байгааг бид харж байна. Бааранд орж стрессээ тайлахгүй бол яаж амьд явах вэ гэж ярьцгаадаг нь худал болохыг мөн мэдлээ. Түүний оронд гэр орондоо эхнэр хүүхдүүдтэйгээ жаргал зовлонгоо хуваалцан инээхдээ инээж, уурлахдаа уурлаад бужигнаж байхад сайхан тайвширдгийг одоо л амьдралдаа үзэж байна.

Архидалт, байнгын хурал семинар, өглөө оройгүй худал үнэн ажил хийсэн нэр зүүж гэр орноосоо гадуур байх ямар их дарамттай байдгийг, энэ нь эрүүл мэндэд ямар их дайсантай байсныг хэдүүлээ мэдэж авсан нь чухал юм. Тэгэхлээр эрүүл байхыг хүсвэл өдөр бүр согтохгүй байхад л болдог юм байна. Эрүүл эр нөхөр хэрүүл хийдэггүй, эхнэртээ загнуулдаггүй, загнуулаагүй болохлоор хэрэлдэх хэрэг юу байна гэх мэтчилэн. Ийм байхад гэр бүлд энх тайван тогтож хүүхэд гарч тэнэхгүй, эхнэр үглэж яншихгүй амьдрал тэгшрээд явчихдаг гэдгийг энэ өвчний гайгаар ч гэх юм уу, золоор ч гэдэг юм уу мэдэж авлаа.

Ихэнх ажлыг цахимаар хийж болдог болчихоод байсныг одоо л хэрэгжүүлж үзэж амьдралд туршиж сурч байна. Хувь хүний харилцаа ч өөрчлөгдөж эхэлж. “Маскаа зүүгээч” гэвэл “Ямар сүртэй юм” гэж хялалзах хүн ч алга болов.

Энэ бүхнээ одоо бүгдээрээ бүр дадал, хэвшил болгоод авмаар байна. Ноднин тэмдэглэж чадаагүй юм гээд цагаан сар, наадмыг улам нүсэр хийх биш, хүндрэл чирэгдэл багатай өнөө жилийнх шиг хийж сурмаар байна.

Аз жаргалтай, амар хялбар амьдрахад нэг их олон зүйл хэрэггүй юм байна гэдгийг бид энэ өдрүүдэд мэдэж авч байна. Хамгийн гол нь эрүүл мэнд л чухал, эрүүл байвал бусад бүх зүйл аз жаргал юм байна гэдгийг мэдэж авсан нь энэ тахлын үеийн хамгийн гол олз юм.