Манай улс хүүхдийн эндэгдэл болон эхийн эндэгдлийг хамгийн дорвитой бууруулсан орны тоонд ордог гэж хэлж болно. Манай эмнэлэгийн хувьд бол хүүхдийн эндэгдэлгүй эмнэлэг. Бид 3 жил дараалан хүүхдийн эндэгдэлгүй ажиллаж байна. Манай улс яаж хүүхдийн эндэгдэлгүй улс болсон гэхээр маш олон дорвитой тодорхой ажлуудыг хийж байж, энэ үр дүнд хүрсэн. Ер нь хүүхдийн эндэгдлийг бууруулна гэдэг бол зүгээр жижиг сажиг арга хэмжээ аваад хийгээд болчихдог ажил огт биш. Хүмүүс үүнийг бодохдоо хурдан түргэн арга хэмжээ аваад шийдчих зүйл гэж гэнэнээр төсөөлж боддог. Хүүхдийн эндэгдэл гэдэг бол зөвхөн нэг ганцхан эмч эсвэл ганц нэг сувилагчийн ажиллагаатай холбоотой байдаг зүйл биш энэ бол бүрэн цогц менежментийн арга хэмжээг авч байж хэрэгжүүлдэг арга хэмжээ юм. Үүнд нэгдүгээрт стандартийн хэрэгжилт гэж арга хэмжээ байдаг. Ямар стандарт хэрэгжүүлж байж хүүхэд багачуудийг эрүүл саруул авч үлдэх вэ гэдэг нь хамгийн чухал юм.

Тэгэхээр номер нэг асуудал нь эмчилгээний стандарт хамгийн чухал байна гэсэн үг юм. Манайх бол олон улсын стандарт МNС ISO 9001 2016 стандартыг хэрэгжүүлсэн эмнэлэг. Үүнийг хэрэгжүүлхийн тулд бид ганцхан жилийн хугацаанд биш, 10 гаруй жил үүний хойноос хөөцөлдөж явж байж өнөөдөр олон улсын жишигт хүрч чадлаа. Хоёрдугаарт хүүхдийн эндэгдэлгүй ажиллахын тулд тухайн эмчийн мэдлэг мэрэгжил маш сайн байх ёстой. Тэгэхээр эмчээ сайн сургаж бэлдэж, энэ чиглэлийн арга технологийг сайн мэддэг тийм эмчийг бэлдэх хэрэгтэй болно гэсэн үг. Гуравт яах аргагүй эм эмнэлэгийн хэрэгсэлийн хангамж маш сайн байх хэрэгтэй. Муу юмаар эмчилгээ хийвэл эх хүүхдийн эндэгдэл их гарах нь ойлгомжтой.

Дараагийн нэг том асуудал нь гарцаа байхгүй эмнэлэгийн тоног төхөөрөмж байдаг. Жишээ нь хэчнээн сайн эмчтэй хэчнээн сайн эмтэй байлаа гээд аппарат хэрэгсэлгүй, хүүхдийн эрчимт эмчилгээний шаардлагатай тоног төхөөрөмж, лабарторгүй бол эмчилгээ хийхэд маш хүндрэлтэй байдаг. Одоо манай эмнэлэгийн эмч ажилтнууд рентген эмчилгээгээр хүүхдийн амьсгалын замын үрэвсэлт өвчнүүдийг үнэхээрийн сайн оношлож чадаж байна. Бараг компьютерийн томограф шиг л харч чадаж байна. Тэгэхээр ингэж мэргэшүүлнэ гэдэг бол маш чухал. Мэргэшүүлж чадахаасаа гадна эмчийн ур чадвар бас их чухал байдаг. Мөн үүний зэрэгцээ удирдлага болон зохион байгуулалт маш сайн байх ёстой. Хэрвээ эмч эмнэлэгийн ажилтнуудын ажлыг зөв зохион байгуулж чадахгүй, менежмент буруу, хүний нөөцийн бодлого алдаатай байх юм бол амжилтанд хэзээ ч хүрч чадахгүй. Үүнийг сайн болгохын тулд олон улсын стандартыг зайлшгүй хэрэгжүүлэх ёстой.

Тэгээд хүүхдийн эндэгдэлгүй эмнэлэг байна гэдэг бол өөрөө маш сайн нэр төрийн баталгаа болдог. Манай эмнэлэг хүүхдийн өвчлөлд агаарын бохирдол хэрхэн нөлөөлж байгаа талаар тодорхой судалгаа хийж үзсэн. Тэгээд хүүхдийн томуу томуу төст өвчинд утаа биш, жижиг ширхэгтэй тоосонцор маш хүчтэй нөлөөлж байгааг судалгаагаар тогтоосон. Агаарын бохирдлын энэ судалгааг хийх явцад нийслэлийн Сонгионхайрхан дүүрэг нүүрс хүчлийн хий хамгийн ихтэй, Сүхбаатар дүүрэг жижиг тоосонцор маш их байгаа нь тодорхой болсон. Тэр үүднээсээ эдгээр хүчин зүйл нь өнөөдөр хүүхдийн эрүүл мэндэд сөргөөр нөлөөлж бага насны хүүхэд амьсгалын замын хүнд хүнд өвчнөөр өвчлөх гол шалтгаан болж байна. Мөн бид үүнээс хамгаалах арга замуудыг ч бас сайн судалж гаргасан. Өнөөдөр манай эмнэлэгийн залуу эмч нараас онол практикийн асар их ач холбогдолтой судалгаанууд гарч байна. Үүнд би болон манай хамт олон маш их баяртай байгаа. Тийм учраас бидний ажлыг төр засгаас маш сайн дэмжиж өгвөл баярлах байна.

Яг манай улсын хувьд хүүхдийн эрүүл мэндийн нөхцөл байдал маш дорой буурай байдалтай байгаа. Үүнд тодруулж хэлэхэд дархлаа муутай байна, витамины дутагдалтай байна, хоол тэжээлийн хомсдолтой байна, тэр ч битгий хэл хүүхдүүд хөдөлгөөний хомсдолтой байна. Бид хүүхдүүдээ зөвхөн бие бялдрын хувьд төдийгүй оюун ухааны хувьд ч эрүүл саруул авч явах ёстой. Өнөөдөр харамсмаар тоон үзүүлэлтүүд маш их байна. Жишээлбэл амны хөндийн эрүүл ахуйн асуудал байна. Аливаа хүний шүд эрүүл байж хүн цаашдаа эрүүл саруул байдаг . Шүд хоолой хоёр хоёулаа муу байвал хүн суурь өвчтэй болдог. Жишээ нь шүд нь хорхой идсэн хүүхэд байлаа гэж бодоход тэр хүүхэд цаашдаа бөөр нь муудна, хоол боловсруулах эрхтэн нь бас мууддаг.

Хоолой нь ангинатай байвал зүрх, үе мөчний бүх систем нь бөөрний өвчний суурь нь болж өгдөг. Хоолой нь өвддөг хүүхдийг төгс эмчилж чадахгүй бол тэр хүүхэд насан туршдаа эрэмдэг болно. Тэгээд бид энэ талаар Улаанбаатар хотод тодорхой судалгаа хийж үзсэн. Тэр судалгааны дүнг харахад ерөнхий боловсролын сургуулийн хүүхдүүдийн 60-65 хувь нь шүд цоорох өвчтэй байгаа нь тогтоогдсон. Энэ юуг хэлж байна гэхээр цаашдаа тэдгээр хүүхдүүд эрүүл мэндээрээр хохирсон мөн цаашдаа үүнийг эмчилэхгүй байвал тэдгээр хүүхдүүд эрүүл мэндээ алдах аюултай гэсэн үг юм.

Тийм учраас үүнийг зайлшгүй эртнээс бодож цэгцэлж эмчлэх шаардлагатай. Үүн дээр төрийн бодлого зайлшгүй хэрэгжих ёстой. Хүмүүс шүдээ угаа л гэж яриад байдаг. Бас шүдээ угаасан уу гэж их асуудаг. Харин яг яаж угаах ёстой талаар сайн мэддэгүй. Бас хэзээ угаахыг ерөөсөө мэддэггүй. Энэ бол хамгийн том алдаа. Жишээ нь Японд ч юм уу Англид ч юмуу хэзээ ч хоол идэхийнхээ өмнө хүүхдийн шүдийг угаалгадаггүй. Манай монголчууд яадаг гэхээр унтаад сэрэнгүүт нь оогоор угаалгаад орой яг унтахад нь дахиад оогоор угаалгаад байдаг. Энэ бол технологийн маш том алдаа юм. Ингэдэг хүүхдүүд яадаг гэхээр шүд нь маш хурдан цоордог. Үүнээс болоод хүүхдийн шүд цоорч өвчин тусах эрсдэл нь их болдог. Тэгэхээр аливаа хүн өглөө босоод шүдээ заавал угааж хэвших хэрэгтэй. Тэгээд дараа нь 40-45 минутын дараа өглөөний цайгаа уух ёстой. Үүнийхээ дараа 20-25 минутын дараа шүдээ угаах хэрэгтэй. Манайхан бол нийтээрээ шүдээ зөв угааж хэвшээгүй хүмүүс. Тэгэхээр үүнийг бүр хүүхэд байхаас нь хэвшүүлж сургах хэрэгтэй.

Дараачийн нэг асуудал нь би нэгэнтэй ингээд буруу угааж хэвшээд сурсан юм чинь одоо нэгэнт өнгөрсөн гэж зарим хүмүүс боддог. Тэгэхээр тэр тийм биш. Заавал хоол идсэний дараа л шүдээ угааж хэвших ёстой. Орой хэзээ шүдээ угаах вэ гэвэл оройныхоо хоолыг 5 юм уу 6 цагт идээд 20-25 минутын дараа угаах хэрэгтэй. Шүдээ угаасныхаа дараа юу ч идэж болохгүй, харин ус л уух хэрэгтэй. Тэгэх л юм бол шүдээ хамгаалж чадна. Буруу хэвшсэн хүмүүс бол ядаж орой усаар шүдээ сайн зайлж угаах хэрэгтэй шүү гэж зөвлөе. Шүдээ буруу угаадаг хүмүүсийн нэг том асуудал нь хоолойны ангин тусах эрсдэлтэй байдаг. Хоолойны ангин бол шүд буруу угааснаас болдог. Шүд болон бусад эрхтнүүдийг хүний биен дэх микро организмууд хамгаалж байдаг. Түүнийг нь бид оогоороо устгачихаж байгаа учраас хоолой нь өвдөөд эхэлдэг.

Бид энэ талаар мэдлэг мэдээллийг маш олон хүнд түгээж тусгай лекц орж байгаа гэдгийг хэлье. Мөн миний фейсбүүкээр ороод үзэж болно. Үүнийг зөвөөр хэрэгжүүлж чадвал насан туршийн чинь мэдлэг болно. Бас өөрийнхөө эрүүл мэндийг сахин хамгаалж чадвал маш том хүч болно гэдгийн сануулж хэлмээр байна. Мөн түүнчлэн энэ дашрамд хэлэхэд манай цэргийн насны залуучууд цэрэг татлага дээр очоод маш өндөр хувиар эрүүл мэндээрээ тэнцэхгүй хасагдах явдал их байдаг. Энэ нь үнэхээрийн харамсалтай явдал юм. Цэргийн насны залуучууд гэдэг бол яг ид эрүүл бие бялдартай байх тийм цаг хугацааг хэлдэг. Гэтэл тэд маань яагаад хараагаараа, нүдээрээ, бөөрөөрөө тэнцэхгүй байнаа гэдэг асуудал бол тэд нарт эрүүл мэндийн дархлаа байхгүй болсон гэсэн үг.

Өвлийн улиралд хүүхдүүд гол төлөв томуу томуу төст өвнөөр өвлөх нь элбэг байдаг. Томуу өвчин маань өөрөө яадаг вэ гэхээр бүхэл бүтэн тивийг хамарсан байдлаар гарч болно. Бас улс орныг хамарсан байдлаар гарч болно. Өвлийн улиралд бид нарыг хамгийн их айлгадаг юм бол яах аргагүй энэ өвчин юм. Тэгэхээр бид эхний ээлжинд энэ өвчнөөс өөрсдийгөө хамгаалах хэрэгтэй. Томуугаас хамгаалах хамгийн сайн арга нь ерөөсөө томуугийн вакцин тариулах явдал юм. Вакцин ямар ач холбогдолтой вэ гэхээр энэ өвчний хүндрэлээс нь хамгаалж өгч байгаа юм. Тийм учраас яавал энэ өвчнийг хүндрүүлэхгүй байх вэ гэвэл хатгааны вакцин болон бусад вакцинуудыг цаг тухайд нь хийлгэх хэрэгтэй гэсэн үг. Томуугаар жилдээ хэдэн ч удаа өвдөж болно. Үүнийг эцэг эхчүүд ерөөсөө мэддэгүй. Зуны улиралд бол гэдэсний халдварт өвчин их гардаг. Гэхдээ гэдэсний халдварт өвчин бол томууг бодвол хамгаалалт маш сайтай. Томуу өвчин нь амьсгалын замаар халдварладаг учраас маш хэцүү хаана ч тусаж болох эрсдэлтэй.

Гэдэсний халдварт өвчин тусах нэг томоохон эрсдэл нь бохир гар байдаг. Бас муудсан хүнсний бүтээгдэхүүнээс үүдэн гэдэсний халдварт өвчин тусаж болно. Хамгийн гол нь амьдралын зөв хэвшилтэй байж чадвал эдгээр өвчнөөр өвчилөхгүй байх бүрэн боломжтой. Одоо ингээд харж байхад зарим хүүхдүүд маш хиртэй муухай хумстай байдаг. Гэтэл тэр хумсны цаана хэдэн мянган бактери байж байдаг. Энэ нь өвчлөл үүсэх нэг сэжим болж өгдөг. Мөн үүний зэрэгцээ хүмүүс нойлын өрөөнд орж бие засахдаа зөв бие засаж сурмаар байна. Жишээ нь хөдөөнөөс ирж байгаа хүмүүс хотод амьдарч нийгэмшиж сурахын тулд та ямар шалгуурыг хангасан байх ёстой вэ гэдгийг анхнаас нь маш сайн зааж сургаж өгөх ёстой юм. Өөрөөр хэлбэл ард иргэдэд нийгмийн боловсрол гэдэг юмыг маш сайн хэвшүүлж сургах ёстой. Бас тийм шалгуур үзүүлэлт тогтоох хэрэгтэй гэж хэлмээр байна.

Эрүүл мэндийн салбар бол манайд харьцангүй богино хугацаанд хөгжсөн салбар гэж ойлгох хэрэгтэй. Үнэндээ бол Монголын эрүүл мэндийн салбар ардын хувьсгалын эхэн үе буюу 1921 оноос хойш л хөгжиж ирсэн. Түүнээс өмнө манайд уламжлалт анагаах ухаан л байсан. Энэ бол асар богинохон хугацаа. Би өөрөө эмч хүний хувьд Монголын анагаах ухаан асар богино хугацаанд ингэж хөгжиж чадсан явдалд маших баярлаж бахархаж явдаг. Тухайн үед Монголын ард түмэн ямархуу байсан бэ гэхээр нийт 500 мянга гаруй хүн амтай, нийт хүн амын 60 гаруй хувь нь нийгмийн халдварт өвчтэй, ийм аймшигтай байдалтай байсан. Харин ийм байдалтай сөнөж мөхөж байсан ард түмнийг тэр үеийн анхны Европ зүгийн анагаах ухааны сургууль төгссөн Орос, Буриад эмч нар эмчилж аварч чадсан байдаг. Тэгээд орчин цагийн анагаах ухаан ийнхүү богино хугацаанд хөгжсөний үр дүнд өнөөдөр монголын ард түмэн 3 сая болж чадлаа. Гэхдээ бидэнд алдаатай юм асар их байна. Энэ нь юу вэ гэхээр бид өнөөдөр дэлхийн анагаах ухааны хөгжлөөс 60-100 жилээр хоцорч явж байна. Тэр өндөр хөгжилтэй улс орнууд 400-500 жилийн туршлагатай байхад бид дөнгөж 100 хүрэхгүй жилийн туршлагатай байна. Тэгээд тэд бас эмнэлэгийн тоног төхөөрөмжөө аль хэдийнэ үйлдвэрлэдэг болчихсон.

Харин бидэнд эмнэлэгийн тоног төхөөрөмж үйлдвэрлэдэг үйлвэр ч алга, мэрэгжилтэн ч алга. Өнөөдөр Монголд үйлдвэрлэдэг хэдхэн нэр төрлийн эм тариа байгаа. Жишээ дурьдахад манайд хоёрхон ширхэг шингэний үйлдвэр байна. Тэгээд тэр хоёр шингэний үйлдвэрээ үндэсний үйлдвэрлэл гээд дэмжээд сууж байна. Тийм учраас Монгол улс цаашдаа анагаах ухаанаа хөгжүүлье гэвэл өндөр хөгжилтэй орны шинжлэх ухааны ололтыг шууд хуулбарлаж нутагшуулах хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол манай улс хоцрогмол орон үргэлж хэвээр байх болно. Өнөөдөр тендерээр зарлаж буй эмүүд хамгийн хямдхан үнэтэй байдаг. Хямд үнэтэй юм бүхэн чанар муутай байдаг. Тийм болохоор тэр өндөр хөгжилтэй улс орны эм тариаг худалдаж авах хэрэгтэй. Хамгийн гол нь улс орны хүн нь эрүүл байжээж тэр улс орон түргэн хугацаанд хөгждөг гэдгийг сайн ойлгох ёстой. Өөрөөр хэлбэл тухайн улс орны хүний хөгжил л тэр улс орны хөгжил дэвшил байдаг. Тийм учраас Монгол хүний эрүүл мэндийг хамгаалхын тулд маш том бодлоготой байх ёстой. Дээрээс нь юу хэлэх гээд байна гэхээр бидний олон жилийн туршлагаас харахад эмийн болон эмнэлэгийн тоног төхөөрөмжийн тендер гэдэг нь маш буруу тогтолцоо байжээ гэдгийг ойлгосон. Нэг үгээр хэлбэл манайх анхнаасаа эрүүл мэндийн алдаатай бодлоготой явсан учраас үүнийг нэн даруй өөрчлөх хэрэгтэй гэж хэлэх гээд байна.

Яахав төр засгаас эмнэлэгийн салбарыг сайн дэмжиж байгаа л гэж боддог байх. Тэд хөнжлийнхөө хирээр хөлөө жийнэ гэдгийн жишгээр байгаа мөнгөө бидэнд хувиарладаг гэж л бодож байгаа байх. Гэхдээ зах зээлийн эдийн засгийн харилцаанд эргэлт буцалтгүйгээр шилжсэн өнөөгийн энэ нөхцөлд хуучин тогтолцоогоор огт хөгжих боломжгүй гэдгийг тэд сайн ойлгох хэрэгтэй. Өнөөдөр манай улсын эрүүл мэндийн салбар яг хуучин социализмын үеийн тогтолцоогоор явж байгаа нь нууц биш. Өнөөдөр монгол улсад эрүүл мэндийн салбараас бусад салбарууд бүгд зах зээлийн харилцаанд шилжсэн байгаа. Тийм болохоор бидний хүсч буй зүйл юу гэхээр эрүүл мэндийн салбарыг яаралтай зах зээлийн харилцаанд нь шилжүүлж өгөөчээ гэж хүсмээр байна. Нэгэнт олигтой төсөв мөнгө өгч чадахгүй бол ийм ситем рүү яаралтай шилжих хэрэгтэй. Дэлхий нийтэд ямар байдаг вэ гэхээр нэгдүгээрт төрөөс өгч буй цалин пүнлүү нь маш өндөр байдаг. Гэтэл өнөөдөр манай улсын эрүүл мэндийн салбар хөгжиж буй орнуудынхаас хамаагүй доор байна.

Дараачийн нэг асуудал гэвэл эмч хүн өөрийн оюун ухааны потенциал ур чадвараараа дахиад мөнгө олох боломжийг нь нээж өгөх шаардлагатай. Тиймээс төр засгаас эрүүлмэндийн хөрөнгө оруулалтаа нэмэгдүүлж бас цалин хөлсөө ч нэмж өгөх хэрэгтэй байна. Гэхдээ энд нэг зүйлийг тэмдэглэж хэлэхэд манай эмч нар ерөөсөө авлига авдаг хүмүүс биш. Тэд бол энэ улсын тэргүүлэгч сэхээтнүүд юм. Жишээ нь би Багануур дүүрэгт гарсан “Азийн чоно” гэдэг өнөөх алдарт архины хордлогон дээр ажиллаж байсан. Тэнд би 14 хоног ажиллахдаа гутлаа сольж өмсөхөө ч мартсан байсан. Бас маш их ядарсан. Тэр аймшит хордлогын үед манай сэхээн амьдруулах тасгын хамт олон олон хүний амийг аварч чадсан.Бас энэ үеэр тэнд ажиллаж байсан хоёр цагдаагийн ажилтан тэр архинд хуруугаа дүрж тест хийсний улмаас хараагүй болсон байсныг би шөнийн 2-3 цагийн үед Үндэсний хордлогын төвд аваачиж амь насыг нь аварч байлаа. Тэр үүднээсээ эмч хүн хэзээ ч өргөсөн тангарагаасаа няцдаг хүмүүс биш яг галын шугаман дээр зогсдог эрүүл мэндийн манаач гэж ойлгох хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл эмч нар бол энх цагийн л байлдагчид юм. Тийм учраас эмч эмнэлэгийн ажилтнуудыг хайрлах хэрэгтэй.